Op de kaart
De items van deze blog kan je nu ook volgen via deze kaart (daar kan je op de stippen klikken voor een kort achtergrondverhaal). Zo traceer je mijn tochten met de atelierbus over het eiland.
15/12/15
Jaap Verseput onder de Zeelandbrug, partituur voor de Zeelandbrug. De Zeelandbrug bestaat vandaag 50 jaar. De brug als klankkast, het geluid van auto’s + sax. Hij laat ook nog een camera aan een touwtje naar beneden in het water zakken, dus dat geluid mengt zich ook nog met de auto en sax geluiden.
29/10/15
Voorpagina van de Volkskrant, de testen van de Wageningen universiteit die in de Schelphoek worden gedaan, bieden perspectief.
28/9/15
Hier een deel van de opbrengst van de zilte piepers die ik pootte. Op Texel wordt onderzoek gedaan naar gewassen die tegen zout water kunnen, met een bepaald soort aardappel was dat gelukt, die kon goed tegen brak water. De Texelse ondernemer Marc van Rijsselberghe, met het Zilt Proefbedrijf, pootte 8 verschillende soorten. Testen met de aardappel die er zo goed tegen kon werden ook getest in verzilte gebieden in Afrika. Dat lukte niet goed, die verpieterden, het zoutgehalte wisselde daar te veel, vergeleken met de Texelse tests. Ik kreeg een doosje mee en plantte ze (op zoete grond..).
13/9/15
Het zout van de Istanbul Biënnale wordt ook in verband gebracht met de zouthandel. Constantinopel was een belangrijk punt op de handelsroute. Een kunstenaar maakt hier een werk over in de Griekse school. Details zout en zeil:
12/9/15
Salt Water -Tuzlu Su- in de Istanbul Biënnale
Ik ben net terug van de Istanbul Bieënnale 2015. Zout water is de titel en het thema. Over stromen, golven, oppervlak, waterleven en poëzie. De werken, beelden en films zijn verspreid door de stad, de oevers van de Bosporus en de eilanden in de zee van Marmara. Je loopt en vaart naar fantastische locaties, een hammam, verlaten paleizen, cisternes, een griekse school, een schip, een parkeergebouw, ruïnes en tuinen.
Zout en zoetwater in Istanbul. Het kraanwater is niet te drinken, overal wordt gesleept met flessen water.
25/8/15
Drienkespitten
Tijdens mijn tentoonstelling ontmoet ik de heer Rosmolen in de Bewaerschole. Hij verzamelt een groeiende kring luisteraars om zich heen. Rosmolen vertelt over het zoetwater op Schouwen. Voor de herverkaveling waren er tal van ronde putten; drienkespitten. Soms is het een zoetwater-bron soms gegraven. Dat graven moet je dat voorzichtig doen om niet door de leemlaag, de harde kleiafzetting te stoten anders krijg je zoutwater boven. Altijd al verzamelt men het zoetwater op de boerderijen en in de huizen. In de gewelven van de oude huizen is altijd een regenwater opslag. Met een putemmer haal j t water op. Mooi zacht water. Het water was pas goed als er kleine rode waterluisjes in zaten. Ook de kerk had een kerkbak met zoetwater, 5 cent per emmer.
Ook vertelt Teun dat hij geboren is op een eendenkooi bij Serooskerke http://partituur.marjolijnboterenbrood.nl/2015/08/een-brief-over-eendenkooien/
23/7/15
Beelden van de tentoonstelling
22/7/15
Tekeningen; gulle grond, zout en zoet
21/7/15
Zoet: de honing stroomt
Tijdens de tentoonstelling zag je een geleidelijk proces van het vloeien van de honing. honing heeft een hogere viscositeit dan ik dacht, pas na dagen vloeide het uit.
5/6/15
Zout door Antoni van Leeuwenhoek’s microscoop
Links: Originele tekening van keukenzout-kristallen in een brief uit 1679 die gepubliceerd werd door van Leeuwenhoek. “Kleijne welgemaeckte Quadratgens” noemde hij de fraaie vierkantjes. Midden: Keukenzoutkristal met een van Leeuwenhoek microscoop. De buigingslijnen zijn weer zichtbaar, maar minder uitgesproken wegens de vagere lijnen in het kristal. Het beeld is tevens niet overal scherp door de kromming van het beeldvlak. Rechts: Keuken-zoutkristal met een moderne microscoop. (http://www.kennislink.nl/publicaties/door-de-ogen-van-van-leeuwenhoek)
4/6/15
Deeltjes in het universum
Het zout in de tentoonstelling Partituur van Zoet & Zout bevat meer dan 20.000.000 korrels. Volgens Robbert Dijkgraaf zitten er 10 miljoen korrels zout in een kilopak zout. Hij noemt dit aantal in zijn uitleg om je de grote getallen in het universum voor te kunnen stellen. Valt dus reuze mee als je bedent dat een 1 met honderd nullen meer is dan t aantal deeltjes in het universum. (vergelijk: de melkweg is samengesteld uit ten minste 200 miljard sterren. Het zichtbare heelal bevat zeventig keer zoveel sterren als tot dusver werd gedacht: het aantal zandkorrels op aarde, keer tien)
(En 1 kwadriljoen (24 nullen) watermoleculen in een glas water)
4/6/15
Traktoren
‘Tractoren als niet-wetende minimalisten, architecten die onbewust de schoonheid onderstrepen’, Tekst uit de opening van Michiel Romeijn
3/6/15
Michiel Romeijn
Virtueel, op de opening van de Partituur van Zoet & Zout: ‘ik zage nieks maar ik dienke’.
Ook maakte Michiel een tekening voor me: de Zoutmeters
26/5/15
Speel met Zoet & Zout
Mag ik van jou van het Zilte Zand, de Slik Zager? Mag ik dan van jou van de Zeeuwse Kluiten, de Zwaere Grond? En van het zoute licht, het Wassend Water? Met het Schouwens Zoet & Zout kwartetspel speel je je een weg door het eiland.
22/5/15
Geuren van Zoet & Zout
In de ruimte van de Bewaerschole ruik je nu zout en zoet. Wieren geven een sterke zeelucht, de Zeeuwse kluiten geven een goede grondige lucht en de honing geurt zoet.
13/5/15
Honing, het Zoet van Schouwen
Honing van achtereenvolgens sneeuwklokjes uit de duinen, van de fruitbomen, bramen, bloeiende liguster in de duinen, koolzaad, luzerne en hei op de kop van Schouwen. Daar halen de bijen van imker Van der Maas van de Fruitgaard hun nektar vandaan.
Uit deze bloemen halen ze de nektar. De werkbij verzamelt nektar, daarna braakt hij als het ware de nectar uit in de mond van een bijenkorf-bij. De bijenkorf-bij kauwt en verteert de nectar verder tot honing.
De bijenhouders-club van Schouwen heeft een eigen site: http://schouwen-duiveland.bijenhouders.nl/ Het gaat niet erg goed met de bij, soms sterft een heel volk. Zit de oorzaak in het gif uit de landbouw? De Schouwse imkers hebben in ieder geval, net als elders, problemen met de varao-mijt die bijenvolken kan ondermijnen. Moet je dat met gif bestrijden, of niet? Overwegingen die ik beluisterde. Het gif zou zich kunnen opslaan in de was van de bijenraten.
25/3/15
Zilte zeelucht
Als ik uit Amsterdam kom rijden stop ik altijd even bij de schelphoek om te kijken of het hoog of laag water is. Als ik de sleutel omdraai de deur van van de auto open doe ben ik in geur en klank helemaal hier: ik ruik de zilte zeelucht en luister naar het gekabbel of gebulder.
23/3/15
Kustspel; samen touwtrekken over het duin
Al spelend het (duin-)landschap beïnvloeden, dat idee werpen Hester Annema en Elisabeth Floris op in hun afstudeeronderzoek. Bijvoorbeeld, al touwtrekkend kan een groep mensen een doorsteek maken zodat het duin meer kan gaan stuiven (dat zijn nieuwe ontwikkelingen om onze kust mee te laten groeien met de zeespiegelstijging). annema en Floris voegen daar spel aan toe. Ze werken samen met Bruno Doedens (SLeM) om te kijken of er een pilot-project kan komen. Lees meer: http://www.toposonline.nl/2015/shifting-sands-a-playful-landscape-design-at-the-kop-van-schouwen/
16/3/15
Oeroude tekens voor zoetwater-poelen en -bronnen
Ongeveer 6000 jaar oud zijn deze tekens op rotsen in de Kalahari-woestijn. De cirkels staan voor zoetwater plekken. De San, het volk dat hier trok, wees hiermee op de richting waarin de bronnen gevonden konden worden. Links zie je een kudu tussen de twee tekens gegraveerd.
Ook Jeroen van Westen werd geinspireerd door deze oeroude watertekens. Bij Almelo ontwierp hij Het WATERBLAD, dat is een retentiegebied in de nieuwe beek Wendel. Je ziet de cirkels onder water lopen en en er bovenuit komen al naar gelang droogte of wateroverschot.
http://www.jeroenvanwesten.nl/waterblad-water-leaf-wierden-2008/
11/3/15
De zoutfabriek in de lagune van Walvisbaai in werking
5/3/15
Zout als ijs
Het zout in de zoutpannen aan de grens van de Namibische woestijn lijkt, in onze ogen, ijs. In de kuststrook hier vind je een vergelijkbare vegetatie zoals lekker vet zeekraal. En grote kolonies van de zwarte stern die straks weer naar Zeeland vliegen om te gaan broeden.
4/3/15
Zout in Walvisbaai
Deze zoutfabriek voorziet heel Zuid Africa en Namibië van zout. De grote droogte zorgt ervoor dat veel bronnen in Namibie min of meer brak zijn. Aan de andere kant levert de hitte de mogelijkheid deze zout-hoeveelheden te drogen. Een bepaald soort (roze) plankton vaart er wel bij en daarom de flamingo’s ook.
3/3/15
Zoute wegen
Aan de rand van de Kalahari maken ze de wegen van zand en zout.
2/3/15
Een ‘verseput’ in de Kalahari-woestijn.
Ook daar is net als op Schouwen een probleem met de verzilting. De oorzaak daar is echter de droogte. Het water verdampt sneller dan dat het erbij komt, het wordt daardoor steeds brakker.
20/1/15
Zoutkristallen
Een mooi project over de Oosterschelde: Zoutkristallen van Marit Janse , vond ik in een folder van Maike van Stiphout. Het zijn strategiën om de rijke natuur te beschermen in en rond de Oosterschelde door het onlosmakelijk te verbinden met de cultuur. Met oa voorstellen voor een getijdenbad aan de voet van de Zeelandbrug, voorstellen voor een blauwe economie (binnendijkse mariene teelten) en branding met producten van lokale grondstoffen zoals keramiek gebakken van plaatselijke klei.
10/11/14
Zout van tranen
Het zout van tranen in een aantal van de vele Zoet en Zout-reacties op de tekenmachine:
Jekka:
Schouwen-Duiveland, Zierikzee, ach en zo vele namen… als ik ze hoor teisteren beelden mijn geheugen, nog altijd de pijn van het zien en horen. Water, roest, koude, natte mensen in nood, hopeloos, uitkijkend, hulpeloos. Nog altijd de krop in mijn keel, tranen achter de ogen, bonkend hart als het bonken van de golven, zo lang geleden, toch nog dichtbij. Toen heb ik mee geleden, mee de lijden en nog altijd de pijn van het zien en horen..
Jan-Simon Minkema schrijft:
Zoete gedachten
Zoute tranen
Klein en groot verdriet
dat de zee hier achterliet.
Een oude wond in stevige betrouwbare grond
Een zoete gedachte. met een takje lavendel
7/11/14
Meer voorbeelden van de vele Zoet en Zout-reacties op de tekenmachine. Een vogelliefhebber bij de Schelphoek tekent op; de kleine zilverreiger, lepelaars, baltsende slobeenden, grutto’s met hun oranje-zwarte snavel, een veldleeuwerik en kneutjes
En van 30 augustus schrijft en tekent Yvonne Coffeng: Hier ben ik een met de natuur. Prachtige sterrenhemels, de storm trekt aan de caravan, de regen klettert, ik loop te soppen in t gras, ik hoor vogels over het dak lopen, ze beginnen te zingen zodra het licht wordt om 6 uur, vast slapen met het ruisen van de bomen, het ontspannende geluid van de zee, ik wordt gezandstraald op het Verklikkerstrand, zwemmen in de straffe golfslag met veel schuim, m’n huid is heel zout, lekker om af te likken. Zout en zoet. Zoete bramen, aardbeien en vijgen van de vijgenboom bij mn caravan plukken. Heerlijke zoute oesters en mosselen eten. Ik kom hier al 26 jaar, vijf tot zeven dagen in de caravan doorbrengen.
6/11
Nog meer voorbeelden van de vele reacties op de tekenmachine. De teksten : ‘Zout water geeft ’t zoetste brood’ van E. de Fouw. En:
Of het nu zoet is of zout, Dit is een mooi eiland waar ik van houd. Hopelijk wordt het niet te zout, want ook zoet is waar ik van houd!
5/11
Nog twee voorbeelden van de vele reacties op de tekenmachine: een met een tekening en een met alleen tekst. Die tekst luidt:
Zoet: 19 en 20 jaar geleden vakanties met kleine kinderen in Burgh-Haamstede. Zout: Toen is vader met moeder ons komen bezoeken. Het was zijn eerste stap hier weer na de oorlog 40-45. Hij heeft hier een tijd in een concentratiekamp doorgebracht. (Klaaskinderkerke op Schouwen- Duiveland, voormalig dorp, heerlijkheid. door de Duitse bezetters gebruikt als internerings- en concentratiekamp..?) Jeanne Tax
4/11
Een deel van de ‘Partituur van Zoet en Zout’ gemaakt door het publiek van de Bewaerschole. De ’tekenmachine’ in de Bewaerschole levert een schat aan reacties; Zoet en Zout in tekeningen, poëzie, herinneringen, observaties en heel zintuigelijke ervaringen. Liefdesbetuigingen aan het eiland en verlangen naar het gebied. Zout wordt geassocieerd met het voelen van zout op je huid, het ruiken van de zilte zeelucht en ook met tranen over verdrietige herinneringen.
Bovenstaand: verlangen om weer in Zierikzee te wonen en te vissen in de kreken bij Ouwerkerk.en Nigel tekent een huiler.
Op de tekenmachine liggen -min of meer- blanco plattegronden van Schouwen-Duiveland. Er loopt een rol half-transparant papier over heen zodat steeds een nieuw stuk papier beschreven kan worden. De uitnodiging luidt: “Deze blanco rol papier is voor ùw kijk op leven met Zoet en Zout water. Teken, schrijf, dicht, huil of zing uw eigen ervaringen. Wat betekent voor u het leven op Schouwen-Duiveland? Welke plek of route is belangrijk voor u en waarom? Is er een plek die voor u een bepaalde betekenis heeft?”
2/10
Zoute patronen van de Schelphoek
1/10
Atelierbus op de Schelphoek
De schelphoek, deel van het Nationaal Park Oosterschelde wordt bedreigt in haar voorbestaan. Op dit moment een beladen plek zie: http://schelphoeknatuurlijk.nl/
30/9
Oosterschelde sepia.
Ik at sepia. In april en mei komen grote aantallen zeekatten (sepia) vanuit de grenzen van de Atlantische oceaan en de Noordzee terug naar de kust waar ze twee jaar geleden geboren zijn. Dan trekken de tweejarige dieren door de openstaande Oosterscheldekering, de Spuisluis van de Brouwersdam en de monding van de Westerschelde de Zeeuwse Delta in om hun eieren af te zetten. Ik maakte er een schoon en vond dit mooie orgaantje, net een spiegeling van hun buitenkant.
de tweede foto: Copulerende Zeekatten in de Oosterschelde (foto: Peter H. van Bragt) uit Natuurbericht.nl
29/9
Vorige week was ik met vlaamse gasten van het CBK Zeeland te gast bij Jaap Verseput. Een performance in zijn schuur maakte indruk. Drie grote schermen. Op de middelste, filmbeelden van een ploegend stuk staal door de vette klei. Rechts en links de geprojecteerde beelden van werktafels van Sarah Pink en Vera Verseput. Pink maakt poetische brieven die je langzaam geschreven ziet worden. Teksten over de gulle grond, zoete natte aarde, een morsige berm met de geur van koeienmest en slootwater, eeuwig gulle grond. Via de camera boven de andere tafel zie je de projectie van het ontstaan van een tere pen-tekening van een veld met tractoren (Vera). Er ontstaat een mooie samenhang, tussen dat tere en het aardse, ook met de muziek van de band van Verseput, Kaviaar.
26/9
Zout licht
25/9
Mevrouw Smallegange is schippersdochter, ze woont al haar hele leven op Schouwen, nu in Burgh Haamstede. Ik sprak haar kort geleden. Haar grootmoeder had een winkeltje in Wissenkerke (Noord Beveland) met babbelaars en oliebollen. Vanuit Zierikzee kwamen werkmensen, er was dijkwerk te doen. Zij werden in de buurt ondergebracht. Toen het werk was afgelopen vroeg een van de werkers haar met hem mee te gaan naar Zierikzee. Daar trouwden ze. Ze begon daar een cafe op de nieuwe haven, een zuipkeet. De werkers werden in drank betaald. Grootvader raakte aan de drank, de dochters stonden achter de toog. Moeder was een nakomertje en trouwde met een schipper. Graan naar Rotterdam en op de terugweg ertsen. Zout naar Amsterdam, binnendoor. In de oorlog bracht hij erts naar Duinkerken. Daar aangekomen moest hij het schip aan de Duitsers overhandigen. Hij liep terug. De moeder en kinderen wisten maanden lang niet waar hij was.
De pokkenafzetting op de huid van het schip werd er met afgewerkte olie afgehaald. Daarvoor lieten ze het schip droogvallen.
Ze vertelt dat de dammen het werk van de beurtschippers in feite overbodig maakten, de vrachtauto’s namen het vervoer over. Eerst werden de ijlgoederen, de bederfelijke waar, al per vrachtwagen gedaan.
19/9
Future food van de Schelphoek, blauwe Noorzee-kwal?
In Azië eten ze kwal, klaargemaakt in water en daarna in olie en azijn. Ze bestaan voor 95% uit water. In een diner van de toekomst (door Tertium), kookte men zoals er misschien over 20 jaar gegeten wordt was er een gerecht van zeewier met kwal. Het was smakelijk, met de textuur van Tonijn en het smaakte heerlijk fris.
“En het goede van kwal is dat er heel veel van is . Sterker nog Spaanse onderzoek stelt dat kwallen de zee gaan overnemen. In gebieden waar teveel gevist wordt, komen namelijk steeds meer kwallen voor. En de zee wordt warmer, wat de kwal ook fijn vindt. De kwal wordt ook steeds groter. De ongeveer 2.000 soorten hebben hun leefgebied al aardig uitgebreid. Experts vrezen de expansie van de kwallen. Zo hebben de dieren de visindustrie in de Beringzee en de Zwarte Zee al ondermijnd. Ook moesten energiecentrales en ontziltingsfabrieken al sluiten door de impact van kwallen. In Israël hebben kwallen de voorbije zomer het koelsysteem van energiecentrales geteisterd. Een kernreactor moest zelfs tijdelijk worden stilgelegd. Lucas Brotz, onderzoeker aan de universiteit van British Columbia in Vancouver, stelt dat de mens door vervuiling, visvangst, landbouw en opwarming van de aarde situaties creëert die kwallen meer overlevingskansen geven dan vissen. ” Ook komen er steeds meer kwallenplagen bij kusten voor, de precieze oorzaken zijn nog niet duidelijk” (bron: Vroege Vogels)
18/9
Ons future food uit de Schelphoek?
lamsoor, zeekraal, zeebiet, oesters, pieren en wieren
17/9
Zoet & Zout horizon
16/9
In deze periode van verblijf op Schouwen-Duiveland bracht ik veel tijd door rond de Schelphoek. Ik sprak daar de slik-zager-peurders. Zij steken de zagers om zelf mee te vissen maar de zagers worden ook uit het slik gehaald om te verkopen.
Zagers zijn wormen die leven in zilt slik.
Er leven ideeen om zagers te kweken als alternatief voor visvoer. Als alternatief voor vangst van vis op zee. Als bijdrage aan het terugdringen van overbevissing en aantasting van marine-ecosystemen (voor de productie van 1 kg zalm is 4 kg in het wild gevangen vis nodig). Er is toenemende vraag naar visolie en vismeel voor viskwekerijen. Zagers kunnen de vraag hiernaar potentieel vervangen (volgens een advies aan landbouwbedrijven in Zeeland in het kader van transitie duurzame landbouw. Bron: Innovatienetwerk Groene ruimte en Agrocluster)
18/7
Schaminee en zijn collega gaan ook naar de Zoeten Haard om daar de transplantaties te chequen, de zaden te tellen (weinig) en paaltjes te vervangen door peentjes (metaaltjes die onder het grondoppervlak komen zodat ze niet weggemaaid worden en met geigertellers wel weer gevonden kunnen worden). zie ook 24/4
17/7
Joop Schaminee, vegetatiedeskundige bij Alterra, werkte maandag weer in de Zouten en Zouten Haard bij het Noordstrand met zijn collega. Deze winter werden hier de duinen verbreed en verhoogd door Rijkswaterstaat.
Schaminee onderzoekt nu wat er spontaan opkomt aan planten en struiken. Het zand heeft zaad meegenomen van waar het komt. Hoe de vegetatie verandert wordt de komende 5 jaar gevolgd. Wat blijft, gaat het dood en wat kiemt. Een paar duintransecten worden uitgezet, pq’s geheten, permanent quadrant, 5 x 5 meter.
Daarna soorten tellen, benoemen en registreren. De communicatie lijkt in mijn ondeskundige oren als de codewoorden van chirurgen tijdens een operatie: “niet meer dan een kruis. helm ook. heeft ie een tongetje? hij zit tegen de een aan. hij ligt er dood in. heeft ie oortjes? die staat op t randje. ja die mag erin. geeft ze allebei een A2. doe maar een spec. 2b haalt ie, t is geen 3. ik zou m een kruis geven'”.
Mooie plantnamen ook : Zeeraket, Hongaarse raket, Padderus, Bezemkruiskruid, Jacobs Kruiskruid, Zwaluwtong en Kleverige Ogentroost.
31/5
Om dit in beeld te brengen (zie 28/5) heb ik een filmpje gemaakt waarin ik de 4 kilo’s daadwerkelijk uitgiet in de vierkante meter. zie http://youtu.be/8-sRjZrFJRc
28/5
Ies de Vries van Deltares vertelde me in november dat de zoute kwel op veel plekken op Schouwen-Duiveland gigantisch is: 4 kilo zout per jaar per vierkante meter. 
De Dreischor’se brandganzen overwinteren hier en broeden langs de Oostzee, op Groenland en het noorden van Siberie. De tapuit broedt helemaal in de toendra’s van Oost Siberie en de kolgans reist naar Spitsbergen.
Al deze informatie komt van de onderzoekers die in het kader van het ‘Venster op Dreischor’. De historicus ontdekte dat ettelijke namen die gevonden zijn op de aanmonster-lijsten van VOC schepen ook terug te vinden zijn op de begraafplaats van Dreischor. De bramen-deskundigen laten zien dat de aanwezige bramen hier een sterker verband met gebieden in Engeland tonen dan met andere plekken in Nederland. De paling komt uit de Saragossa-zee bij Mexico om hier groot en vet te worden, als ze de weg door de sluizen en dammen weten te vinden. De wijngaarden in Dreischor leveren goede druiven. Bij bodemonderzoek bleek dat de combinatie van klei, zand en kalk uit de schelpen hier een goede bodem vormt voor de wijnbouw. De KLM schenkt de wijn van de Kleine Schorre aan boord en zo vliegt deze wijn de hele wereld over.
20/5
Op 10 mei opende het vernieuwde streekmuseum in Dreischor zijn deuren. Daar was ook iets van het project ‘Venster op Dreischor’ te zien. Met onder andere mijn wereldkaart met de internationale verbindingen van Dreischor die uit de onderzoeken naar voren komen.
30/4
zoet en zout….
29/4
De behaarde boterbloem komt alleen in Zeeland voor op zoute grond.
26/4
De haven van Dreischor lag waar nu de houtzagerij is. De schippers kwamen naar de cafe’s in Dreischor voor bier en om te telefoneren, vertelde Rolf Bosboom. Hier kwam het zeewater de polder in na de dijkdoorbraak bij Dijkwater in ’53. Daarna is de haven volgestort met puin. Je ziet er niets meer van, behalve het pakhuis. Het ziet er nog steeds uit als een plek van puin. Het trauma verbeeld.
24/4
Joop Schaminee van de Wageningen Universiteit en Alterra is als vegetatie-deskundige betrokken bij de ‘Zouten en Zoeten Haard’, een kweldergebied, oud overstromingsgebied, bij het Noorderstrand. Zilte gronden die werden gebruikt als hooiland. Er is een heel speciale begroeiing met onder andere de harlekijn-orchidee, die alleen in de Zouten Haard voorkomt en op èèn plek op Texel. Verder nergens in Europa. De kust is hier versterkt, de duinen zijn verhoogd en daarmee verbreed ten koste van een stuk van dit gebied. Dat beïnvloed de hydrologie. Als reddingsactie is er nu een expiriment. Vierkante meters zijn getransplanteerd, geënt, om te kijken of ze aanslaan in de ‘Zoeten Haard’ (dat minder schraal was dan de ‘Zouten Haard’ en daarom is geplagd). En ja, het werkt!
De ‘geënte’ vierkante meters. Omdat het systeem van het bodemleven, de schimmels, bacteriën en bodemdiertjes, zo belangrijk is voor deze vegetatiegroep wordt de transplantaties uitgevoerd met een dikte van 20cm grond.
23/4
De sloten zijn zilt, Schaminee wijst me op een speciale bies die in de sloten groeit: Zeebies of Heen.
5/4
Het lied van Vlas.
Vond een mooi gedicht van René de Clercq in een van de boeken van Jan de Graaf. In de km2 van Dreischor is vlas een van de twaalf hoofdonderwerpen.
3/4
We hadden onze hielen nog niet gelicht na de opening in Burgh Haamstede of ze vonden een duizend-ponder in Ouderkerk en brachten ‘m tot ontploffing. Sporen uit de 2e wereldoorlog zijn nog vol aanwezig.
30/3
Bij de opening van Balanceren tussen Zoet en Zout een superinteressante lezing over de ontwikkelingen van de Nederlandse kust van ir. Jandirk Hoekstra, directeur landschapsarchitect bij H+N+S Landschapsarchitecten (werkzaam bij Werkplaats ZW Delta). Onder andere over de mogelijkheden van het beinvloeden van landaanwinst door zand aan te brengen en de wind en stromingen de rest te laten doen.
Sjim Hendrix stookte z’n tekeningen van z’n voorgestelde restaurant op in een vuur. Daarna stoomden we oesters op het vuur. Ik dacht even een stukje van m’n kies afgebeten te hebben maar t bleek m’n eerste Schouwense parel!
15/3
Een driedelinge Radio1 uitzending over het storten van tonnen staalslakken uit de hoogovens in de Oosterschelde. Rijkswaterstaat doet stort die slakken en ziet er geen kwaad in. De zeebioloog van Imares maakt zich zorgen. Het verzuurt het water. Niemand weet wat de effecten op lange termijn zijn.
uit: http://www.stichtingdeoosterschelde.nl/stichting : Hoogleraar Milieukunde Lucas Reijnders zet eveneens grote vraagtekens achter het gebruik van de slakken in het Natura 2000- gebied de Oosterschelde. “Ik zou het in beginsel niet doen, tenzij men kan aantonen dat er geen uitloging van de slakken plaatsvindt.” Reijnders wijst erop dat in zijn algemeenheid metalen in slakken voorkomen, die als ze vrijkomen in het water, nadelige effecten kunnen hebben op het ecosysteem en vervolgens ook in de hogere voedselketen. “Ik ken de analyse van welke stoffen zich in deze toegepaste slakken bevinden niet, maar ik weet wel dat dat van geval tot geval varieert. Als je naar hoogovenslakkenkijkt, tref je in het algemeen toch aanzienlijke hoeveelheden stoffen aan als zink, koper, vanadium, chroom en kobalt. Bekend is ook dat deze stoffen naar verhouding in zout water, zoals in de Ooster- en Westerschelde, beter uitlogen dan in zoet water.”
Uit: http://www.duikeninbeeld.tv/duiken/artikel/opnieuw-staalslakken-in-oosterschelde/ :
“Hoe zat het ook alweer? Staalslakken; industrieel afval uit de hoogovens. Kleine klompen met sporen van zware metalen zoals cadmium, nikkel en vanadium. RWS gebruikt deze staalslakken om de vooroevers in de Oosterschelde te verstevigen die door erosie instabiel zijn geworden. In 2009 is onder andere duiklocatie de Zeelandbrug volgestort met staalslakken (cluster 1) over een lengte van 600 meter. Stichting de Oosterschelde en andere organisaties kwamen hiervan op de hoogte en tekenden protest aan bij RWS. Stichting de Oosterschelde is tegen het gebruik van staalslakken. Het effect op lange termijn op het onderwatermilieu is onbekend. In dat geval moet van het gebruik van staalslakken worden afgezien, zeker in een nationaal park”.
De vierkante kilometer van Dreischor 4 en 5 maart 2014
5/3
Robert Kwak is vogeldeskundige, hoofd onderzoek bij vogelbescherming Nederland. Zodra hij uit de auto stapt luistert hij en wijst in verschillende richtingen. Hoor je de heggemus, het winterkoninkje, de zanglijster, de spreeuw, de groene specht? De hele ruimte wordt een koepel van klanken waarin hij precies weet wie wie is. Pas later zien we ze ook. Dan heeft hij al tientallen soorten gehoord.
De begraafplaats en de boomrand bij het dorp zijn van groot belang voor het overleven van veel soorten, voor schuilplaatsen, fourageren (veel insecten) en nestelen. We horen eerst en zien dan groene spechten op de begraafplaats met hun oude bomen. Ze hebben baat bij holletjes die daarin gemaakt kunnen worden. Robert ziet een doodaars in de kreek. Die kunnen onderwater schuilen en door hun snavel net boven water afdem halen. Aan het eind van de wandeling vertelt hij ook welke we niet gehoord hebben, die hier eigenlijk wel horen in dit open landschap. Ontbreken: de veldleeuwerik, kwartels, de torenvak, de velduil, steenuil, de ransuil en de havik. Toch te weinig te halen hier? De vogelstand is volgend; het is de reflectie van de actuele toestand.
Joop Schaminee is hoogleraar vegetatiedeskundige. Anton Stortelder is bioloog. Joop en Anton werken vanuit Alterra in Wageningen. Vegetatiekunde of plantensociologie gaat over de verschillende planten in samenhang met de plek waar ze spontaan bij elkaar zijn. Hij ziet aan een aantal planten direct hoe rijk de grond is, hoe kalkrijk of hoe arm. De aanwezigheid van witte krodde hier wijst op vette klei, net als in Friesland en Groningen. De witte krodde bloeit en draagt vrucht.
Alle bloeiende planten op het moment zijn uit hun normale doen. Ze zijn veel te vroeg, sommige twee maanden. Joop fotografeert klein hoefblad-bloemen die net als zonnebloemen de zon volgen. Soorten die groeien in de buurt van brak water, zijn hier ook te vinden, bij de kreek. Behaarde boterbloem, ruwe bies en heen, zeebies.
Anton vertelt op het kerkhof bij de graven van de slachtoffers van de stormvloed dat 22 mensen uit Dreischor nooit gevonden zijn.
4/3
We zijn op bezoek bij het streekmuseum van Dreischor, Ria Geluk ontvangt ons en vertelt over de verbouwing. Het is hier hèt culturele centrum van de buurt. Joop Schaminee en Anton Stortelder zijn de initiatiefnemers van de vierkante kilometer.
We zijn hier met twee bramendeskundigen, Iris en Rense. Ze kijken of de effecten van de watersnood zichtbaar zijn in de bramenpopulatie. Uit de aanwezigheid van bramen kan je veel afleiden. Hoeveel mest er gebruikt wordt, hoe lang een gebied al met rust gelaten is in oude bosrelicten, waar militaire kampementen zijn geweest in de engelse oorlogen, legerbewegingen transporteerden het zaad. Mee met paarden (bramen hebben zwaar zaad, ze kunnen zich niet voortplanten over afstanden tenzij door vogels of het veevoer ). Deze bramendeskundigen werken ook voor defensie vanwege de informatie die ze kunnen verschaffen over het landschap.
Uit de bramen die de bramendeskundigen hier aantreffen in de vierkante kilometer leiden ze af dat dit gebied meer met Engeland te maken heeft dan met andere delen van Nederland.
