Verslag van de ‘inspiratie-dag’ in de Bewaerschole, 4 februari 2017.
Aanwezig: alle kunstenaars die deelnemen aan het project Balanceren tussen Zoet en Zout, vertegenwoordigers van instellingen en organisaties waarmee in het project wordt samengewerkt (van Rijkswaterstaat tot het Zeeuws Museum, en van Landschapsbeheer Zeeland tot Agrarisch Schouwen-Duiveland), bestuur en werkgroep programmering van de Bewaerschole.
ANNE AUSLOOS & JEROEN VAN WESTEN
GRENSWERELD
In 2014 begonnen met veldonderzoek naar de grens tussen zoet en zout in de bodem van Schouwen-Duiveland. Conclusie: Er is geen scherpe grens, maar tussen zoet en zout ligt een wereld van materiaal, kleur, smaak, geur. Presentatie van de resultaten in een expositie in de Bewaerschole in maart 2015. Met een soundscape van Koos de Muinck en de publicatie van het eerste ZoZo-Magazine in magazinevorm.
GRONDHOUDING
Vervolgonderzoek naar het effect van zoet en zout in gedroogde en gebakken klei. Verzamelen van blokken klei op Schouwen-Duiveland. Cultuurhistorisch onderzoek naar Middeleeuwse kloostermoppen en hoe die werden gebakken. Zelfgemaakte ‘Schouwse’ kloostermoppen, slib verzameld op verschillende locaties op Schouwen, stenen ermee ingesmeerd en gebakken. In alle proeven grote kleurverschillen gevonden. Het resultaat gepresenteerd in de expositie Grondhouding/Fundamental in Galerie De Witte Voet in Amsterdam. Met de Perfomance ZoZo, de compositie ‘Diepgang’ van Koos de Muinck en de presentatie van het tweede ZoZo-Magazine in magazinevorm.
ZOETWATEROPSLAG
Uit voorgaand onderzoek bleek dat het zout in de bodem reden was voor monniken uit Gent om Schouwen te koloniseren. Zilte gronden waren essentieel voor de wolproductie. Zout werd de motor van de lokale cultuur en rijkdom. Zoet was essentieel voor het leven van mens en dier. Onderzoek naar zoetwateropslag op Schouwen-Duiveland voor 1953: kleipoelen, hollestelles, het Waterhuis in Zierikzee, waterkelders en -putten: vele manieren om kostbaar zoet regenwater op te slaan. Daarnaast kaarten gevonden van de zoetwaterstromen in de diepere ondergrond van het eiland, de ‘Waanzee’.
De Watersnoodramp van 1953 en de wederopbouw daarna hebben de balans tussen zoet en zout volledig veranderd. Wat is er over van de ‘Waanzee’? Op welke plekken in het landschap is zoetwateropslag nog mogelijk. Dit onderzoek zal in 2018 resulteren in nieuwe zoetwaterkaarten van Schouwen-Duiveland, een ontwerp voor een nieuw Waterhuis en de aanleg van een ‘Hollestelsel’, een netwerk van zoetwaterpoelen.
DIEPGANG
Het zintuiglijk onderzoek voor zowel Grenswereld als Grondhouding was ook ontvankelijk voor de geluiden in het landschap, van kleine, voor het mensenlijk oor vrijwel onhoorbaar geluiden (het volzuigen van een baksteen onder water) tot geluiden die als foto’s zo sterk beeldend worden waargenomen. Deze onderzoeksgegevens, ervaringen, hebben we overhandigd aan componist Koos de Muinck. In Grenswereld heeft hij de door ons opgenomen geluiden beeldend gebruikt, in Grondhouding heeft hij de geluiden geanalyseerd en getransponeerd voor muziekinstrumenten. Voor dat wat we binnen Waanzee verzamelen vermoeden we dat er een werk voor stemmen zal ontstaan, de stromen van verhalen, onhoorbaar vergeten verhalen van de kolonisatie vanuit Gent tot nu.
We streven naar een dubbelconcert van de drie composities in de StLievensmonsterkerk te Gent en de St Lievensmonstertoren te Zierikzee.
MARJOLIJN BOTERENBROOD
PARTITUUR VAN ZOET EN ZOUT
In 2014 begonnen met het verzamelen van verhalen over het leven met zoet en zout op Schouwen-Duiveland. Een zoektocht naar mythes, verhalen, herinneringen, feiten en beelden. Een terra incognita dat zich laat ontdekken door luisteren, kijken, ruiken, proeven, voelen. Haar ervaringen verwerkt Marjolijn in een blog op de site van de Bewaerschole. Ze vat ze samen in kaarten van het eiland, veelvormig en heterogeen. En met haar ‘tekenmachine’ nodigt ze mensen uit om hun eigen ervaringen in kaart te brengen.
Resultaten waren in de zomer van 2015 te ervaren op een presentatie in de Bewaerschole. Ze publiceerde tevens het Zoet & Zout Kwartetspel met het Schouws lexicon: van schorre en darink delven tot kwel en waterpit. En boer/muzikant Jaap Verseput speelde op saxofoon de Partituur van Zoet en Zout.
In de zomer van 2016 nam ze deel aan een internationaal onderzoek The Landscape Speaks. Reist door Siberië en ontdekt nieuwe verhalen over het belang van zout voor de lokale bevolking en over historische zoutroutes. Verslag in haar blog op de site van de Bewaerschole.
In februari 2017 op haar blog een heel aantal interviews over leven met Zoet & Zout met oa. mosselkwekers, een bijenhouder en Jaap Schoof, oud-directeur van het Watersnoodmuseum, ter gelegenheid van de herdenking van de Ramp van ’53.
In 2017 vervolgt samenwerking met G.B.M. Pedroli, landschapsecoloog aan de Wageningen UR, voor het ontwikkelen van een methode om internationaal specifieke locaties in kaart te brengen. Nieuwe kaarten van Schouwen-Duiveland met nieuwe ervaringen zullen volgen.
de partituur in klank
In 2018 wil ze een publicatie maken: ‘de Partituur van Zoet en Zout (ze heeft al een vouwboek als voorbeeld gemaakt), en de Partituur zal worden uitgevoerd door acteurs.
Daarnaast wil ze in samenwerking met Onkruidenier Ronald de Boer (zie daar) een smaakkaart van Schouwen-Duiveland uitwerken en met Esther Kokmeijer (zie aldaar) en ‘met de Wageningen UR een kaart met internationale ervaringen.
ALETTA DE JONG
DROGERIJ
In 2014 begonnen met het verzamelen van natuurlijke materialen en mineralen op Schouwen-Duiveland, die zowel in de zee als op het land voorkomen, zoet én zout. Ze hanteert de drogerij (drogisterij) als onderzoekvorm. Door het verzamelen, rubriceren en verwerken van de materialen het landschap grijpbaar maken. Zo onderzoekt zij de huidige situatie en de potentiële wisselwerking tussen mensen en hun leefomgeving.
In haar aanpak gesterkt door deelname aan de Encuentro Internacional de Arte y Ecologica in Andalusië in april 2015.
In de zomer van 2015 presenteerde ze haar verzameling en bevindingen in de expositie DROGERIJ in de Bewaerschole.
Die werd afgesloten met een lezing van Eric Geboers over zijn project ‘Bouwen met Zeewater’. Net als in de Drogerij spelen in zijn project locatie, grondstoffen en mogelijke toepassing een hoofdrol.
In het vervolgonderzoek in 2016 komt het accent te liggen op algen en wieren, materialen die steeds meer worden gekweekt met als doel ze te verwerken tot voedsel en aan te wenden als bron van energie. Voor ondersteuning contact met de Wageningen UR, die op Schouwen-Duiveland (de Schelphoek) wieren kweekt in de Zeeboerderij en in het AlgaeParc in Wageningen algen in open en gesloten watersystemen. De toepassingen van andere door de zee voortgebrachte materialen, zoals schelpen en kalk, worden in haar onderzoek betrokken.
In 2017-2018 wil ze methoden onderzoeken voor het gebruiken van algen in textielbewerkingen.
En samen met Onkruidenier Ronald Boer (zie aldaar) en wil ze onderzoek doen naar overlevingsstrategieën van zoutminnende planten op Schouwen-Duiveland en mogelijke toepassingen daarvan.
RONALD DE BOER
THE HUNGRY TIDE
Na een jaar onderzoek in en rond de Oosterschelde presenteerde Ronald najaar 2015 samen met Valerie Dempsey (Schotland) in de Bewaerschole The Hungry Tide. Daarin maakten zij het onzichtbare verloop van zoet naar zout in het landschap zichtbaar en tastbaar.
WATERPIONIER
In 2016 verplaatste hij zijn blikveld van het strak omlijnde landschap van Schouwen naar de Zandmotor bij Kijkduin, een natuurlijk lijkend, maar door de mens gecreëerd landschap. Met Jonmar van Vlijmen en diens Onkruidenier op zoek naar overlevingsstrategieën voor een zoute toekomst. Die vonden ze in zoutminnende organismen, halofyten, die op ingenieuze manieren zout kunnen filteren, opslaan en indien nodig weer afstoten. In Een mobiele cocktailbar organiseerden ze ‘klimaatproeverijen’. In dit onderzoek werkten ze samen met o.m. de Satellietgroep, bioloog Claud Biemans en hydroloog Hein de Jonge (Dunea).
Op basis van deze ervaring willen ze aan de slag met de ontwikkeling van een ‘kunstnier’ die een wisselwerking toont tussen het verziltende landschap, de planten en de mens. Of is de Zandmotor zelf onze derde kunstnier die zout water buiten houdt en filtert voor het achterland?
EXPEDITIE LANDSCHAPSEXTRACTEN (Waterland)
Van de geconstrueerde kustlijn, verplaatst Ronald zijn werkveld tijdelijk naar Waterland, ten noorden van Amsterdam. Welke sporen van de grote overstroming uit 1916 zijn er nog te vinden. Zit het zout nog in oude veenlagen, het grondwater of in de vegetatie? Na weken veldwerk ontdekken ze dat het fysieke zout nog maar een relict is in de herinnering van het landschap. In de verzameling van planten, water- en bodemmonsters kwam het zout in de vorm van verhalen en smaakervaringen tot leven tijdens het Over het IJ Festival.
HALOFYT LEVEN
Met ingang van 2017 werkt Ronald samen met Jonmar van Vlijmen als Onkruidenier, ook in het Project Balanceren tussen Zoet en Zout.
Binnen het project van de Bewaerschole werken ze al samen in de vorm van kennis uitwisseling, onderlinge reflectie met de gezamenlijke presentaties. Voor de verdere ontwikkelingen gaan we met Marjolein Boterenbrood een smakenkaart van Schouwen maken en met Aletta de Jong willen we de werkzame stoffen en materiaal onderzoek van een aantal planten verder onderzoeken. Er is een overlap met het landschaplezende vermogen die mooi aansluit bij hun zienswijze van het kustlandschap.
In een gebied dat grotendeels onder de zeespiegel ligt en door opkomend zout wordt bedreigd, kan de mens wellicht veel leren van het aanpassingsvermogen van halotolerante planten. Wat zou er mogelijk zijn wanneer we de klimaat adaptieve capaciteiten van planten gebruiken voor de ontwikkeling van het menselijk leven en we halofyt worden? Met hun Veldwerkplaats gaan ze op Schouwen op zoek naar zoutminnende planten om die op te nemen in smakenpalet van zoet en zout. En komend jaar wordt er ook gewerkt vanuit het Jac. P. Thijsse lab op de Jan van Eyck. In de loop van 2018 presentaties van de onderzoeksresultaten aan een breed publiek.
ASTRID VAN NIMWEGEN
ZEELANDSCHAPPEN
Voorjaar 2016 presenteerde Astrid in de Bewaerschole Zeelandschappen, een expositie over de reflectie van licht op zoet en zout water. In combinatie met een soundscape van geluiden opgenomen in landschappen met zoet en zout water.
WATERMUZIEK
In een vervolgonderzoek probeerde Astrid zoete en zoute landschapsgeluiden hoorbaar te maken door 2 smeltende LP’s van ijs af te spelen. Het was de aanzet tot een groot onderzoek naar de mogelijkheden van orkestratie van watergeluiden.
Begonnen met het verzamelen van geluid van zoet en zout water (waterlopen, sluizen, golven, branding e.a.) en het geluid van de omgeving (wind, verkeer, vogels etc.).
Achterliggende doelstelling is hernieuwd bewustzijn creëren van onze directe omgeving, onze werkelijkheid, door te luisteren naar geluiden die we geleerd hebben te negeren.
Via het werk van componist John Cage het principe van de ‘aleatorische’ muziek ontdekt, die bewust gebruik maakt van het toeval. In die traditie wil ze in 2017/2018 een grafische partituur, een beeldpartituur maken van geluiden van zoet en zout water.
In samenwerking met componisten en dirigenten onderzoeken hoe een dergelijke partituur uit te voeren. O.a. met Koos de Muinck die eerder muziek componeerde voor Anne Ausloos en Jeroen van Westen (zie aldaar).
Afsluiting van het onderzoek moet de registratie worden van een concert waarbij een dirigent de zee dirigeert. Die registratie online en/of tijdens een expositie laten zien en horen.
EGIED SIMONS
RADIX ALCHEMIA
Egied Simons is gefascineerd door de plantenwortels en hun ondergrondse structuren.
Welke strategie gebruikt een plant op zoek naar grip en voedsel? Hoe grijpen wortels van verschillende planten in elkaar. Wat voor chemische stoffen komen er in de grond vrij bij dit proces? Is de ondergrond een afspiegeling van de bovengrond?
Als voorbereiding op het onderzoek op Schouwen-Duiveland (Field Research) experimenten in de werkplaats (Root Lab Home Research) met de wortelgroei van diverse landbouwgewassen. Daaronder meer of minder zouttolerantie soorten als gerst, spelt, biet, huttentut, koolzaad, quinoa en zwarte mosterd.
Om het proces van wortelvorming optimaal te kunnen volgen laat hij zaden ontkiemen in velden, waarbij hij experimenteert met ondergronden onder groeicondities. De ondergrond kan neutraal zijn (watten, gaas, kappok, kokosvezel, hydrocultuur) of bestaan uit diverse bodemsoorten (of een mengsel van beide).
In de expositie RADIX ALCHEMIA in de Bewaerschole (april – juni 2016) het resultaat gepresenteerd van de verschillende methoden die hij intussen heeft ontwikkeld.
Radix morgana: Met een zelf ontwikkelde groei-installatie de bijzondere patronen en kleuren van wortelweefsels zichtbaar gemaakt. Op een glazen plaat verschillende gewassen laten groeien, terwijl de wortelgroei is te volgen via een spiegel.
Root Extracts: Wortels nemen stoffen op uit de bodem en scheiden stoffen uit. Planten die met wortel en al groeien in water blijken aan dit water een kleuring te geven. Die kleuring en vaak ook de helderheid zijn uniek voor iedere plant.
Naar aanleiding van dit experiment doet de afdeling Chemie van de Hogeschool Zeeland onderzoek naar de samenstelling van deze ‘root extracts’. Hoe kunst en wetenschap samengaan en elkaar versterken.
Rootprints: Onderzoek naar wortels die groeien op speciaal geprepareerde en opgespannen doeken. De wortels van iedere plant hebben een eigen kleur, een eigen patroon, een eigen signatuur. In gedroogde vorm wordt dit spel van lijnen, kleuren en vlakken geconserveerd. Inmiddels onderzoek naar verticale groeivormen, wortelstructuren als hangende tuinen op een geprepareerde ondergrond.
Afsluiting van RADIX ALCHEMIA door akkerbouwer Huub Romijn: “De bodem is de basis voor alle gewassen op mijn bedrijf. Dat de wortels van de planten goed kunnen gedijen is een voorwaarde voor een geslaagde teelt. Het thema zoet/zout spreekt mij aan omdat beide invloeden aanwezig zijn in onze polder.”
LIQUID FILES
In 2017/2018 uitbreiding van het project uitbreiden met biotooponderzoek van waterleven op Schouwen-Duiveland. Doel is het zichtbaar maken van minuscule organismen die leven in een zoute omgeving (oesterlarven, algen, bacteriën e.d.).
Bij de Verbeeke Foundation een serie proeven gedaan. Daaruit bleek onder meer dat dierlijke waterorganismen het best gedijen in de buurt van plantenwortels. Middels spiegels en speciale belichting wil hij deze levende organismen projecteren in sterk vergrootte, bijna tastbare vorm.
BRUNO DOEDENS & SLeM
ALLES BEWEEGT
In de zomer van 2016 veranderde de Bewaerschole in een strand. Een voorproefje van het project van Bruno Doedens en SLeM in het kader van Balanceren tussen Zoet en Zout.
In het verleden was de zuidwestelijke delta een dynamisch landschap waarin zoet en zout voortdurend in beweging waren. Door menselijk ingrijpen is het landschap verstard, en dat wordt weerspiegelt in de mentaliteit van de delta. Bruno stelt daar een culturele landschapsontwikkeling tegenover. Om dat duidelijk te maken heeft hij de vorming van nieuw land door de zandsuppletie bij de Brouwersdam gekozen voor een ‘poëtisch filmverslag’. Daarin komen een drietal thema’s bij elkaar: de feitelijke zandsuppletie, de ontwikkeling van de kustlijn in historisch perspectief en de methode ‘building with nature’, die Bruno dynamischer ziet als ‘dancing with nature’. De acteurs zijn het zand en het transport daarvan, de machines en hun bemanning, de vogels en de wind, het licht en het water, surfers en badgasten, muziek en dans, en de landart titel ‘Alles beweegt’.
De opnamen van de film zijn voltooid. De Zeeuwse band Blof heeft de muziek geschreven. De montage wordt gemaakt.
September 2017 première van de film op het festival Film by the Sea. Fragmenten ervan zijn eind juni al te zien op de Brouwersdam, als Blof het lied ‘Alles beweegt’ zingt op Concert at Sea. Najaar 2017 tv-première bij Omroep Zeeland. Zomer 2018 vertoning op Oerol in samenwerking met Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018.
De aannemer van de zandsuppletie heeft actief bijgedragen aan de totstandkoming van de film. En Rijkswaterstaat Zeeland heeft zelfs de uitdaging van SLeM opgepakt om in de toekomst beweeglijker te zijn, organisatorisch en technisch-uitvoerend.
ESTHER KOKMEIJER
DAGBOEK VAN EEN POOLREIZIGER
‘Traveling I require’ is het motto van Esther. Haar werk ontstaat voor een groot deel tijdens en door de reizen die ze maakt, waarbij de reis zelf wezenlijk onderdeel is van het werk. Daaruit valt haar fascinatie te verklaren voor het migratiegedrag van de Noordse Stern, de Sterna paradisaea (Pontopiddan, 1763). De meest voorkomende vogel op aarde, maar zelden door de mens gezien. De vogel trekt jaarlijks van zijn broedplaats in het Arctisch gebied naar zijn overwinterplaats op Antarctica en terug, zo’n 70.000 kilometer. De zilte zuidkust van Schouwen is voor veel Noordse Sterns een belangrijke tussenstop. En voor enkele tientallen paartjes is het de meest zuidelijke broedplaats van de vogel.
Zomer 2015: inventarisatie van de Noordse Stern op Schouwen-Duiveland in samenwerking met vogelkenners John Beijersbergen en Kees de Kraker.
In 2015 bezoek aan het Nederlandse Poolstation op Spitsbergen. Aansluiting bij het onderzoek van o.a. Maarten Loonen en het Arctisch Centrum van de RU Groningen naar de migratie van de Noordse Stern en de invloed daarop van klimaatverandering. Door vogels te voorzien van een geo-locator zijn de onderzoekers in staat de route van Noordse Sterns vast te leggen.
Najaar 2016 expositie in de Bewaerschole. De route van een paartje Noordse Sterns verbeeld op twee ronde spiegels, het noordelijk en zuidelijk halfrond. Een serie unieke foto’s van de Noordse Stern te zien, door Esther gemaakt op Spitsbergen. Gegevens van recent wetenschappelijk onderzoek te raadplegen door publiek. Zo schakelt Esther moeiteloos van wetenschap naar poëzie, van Schouwen naar de wereld.
De tentoonstelling wordt geopend door Ko de Korte, zeevogelonderzoeker en coördinator van het Arctisch Programma van Oceanwide Expeditions. Eind september komt een basisschool uit Burg-Haamstede de tentoonstelling bezoeken, En die avond zijn er lezingen over de Noordse Stern door Maarten Loonen, Kees de Kraker en Esther zelf.
In 2017 zet Esther haar onderzoek voort met een bezoek aan Antarctica (februari-maart) en Spitsbergen (zomer).
In de winter van 2017/2018 is er mede op initiatief van Esther een symposium over de zoektocht naar de overwinterplaatsen van de Noordse Stern.
Afsluiting van het project Balanceren tussen Zoet en Zout met permanente installatie ‘Dagboek van een Poolreiziger’ aan de zuidkust van Schouwen. Mogelijk verschijnt dan het eerste nummer van een nieuw wetenschappelijk tijdschrift gericht op Antarctica met migratie als thema. Ook bij dit initiatief speelt het onderzoek van Esther een rol. Zo gaan kunst en wetenschap als zelfstandige eenheden een verdiepende verbinding aan.
WILLEM BESSELINK
ONDER < > BOVEN
Het werk van Willem Besselink draait om het zichtbaar maken van systemen, patronen en structuren die schuilgaan achter dagelijkse gebeurtenissen en situaties.
Voor Balanceren tussen Zoet en Zout werkt hij samen met Deltares (Utrecht/Delft), dat in opdracht van de provincie Zeeland, het Waterschap Scheldestromen en de Zeeuwse gemeenten het FRESHEM onderzoek uitvoert. Dit onderzoek brengt het zoutgehalte van het grondwater in Zeeland in kaart.
Voor Willem een goudmijn aan gegevens. Waar Deltares de resultaten digitaal beschikbaar stelt aan belanghebbenden, maakt Willem er een fysieke en tastbare visualisatie van.
Het wordt een installatie die vanaf begin maart 2017 de hele expositieruimte van de Bewaerschole zal vullen. De gegevens van Deltares over de bodemsituatie onder de Bewaerschole bouwt hij boven de grond op als een structuur die voor het publiek begaanbaar is. Als de bezoeker de installatie binnenstapt, is hij direct omgeven door een grafisch bouwwerk dat precies de zoet- en zoutwaterbalans onder zijn voeten weergeeft.
ONDER < > BOVEN BUITEN
Als vervolg op de installatie ONDER < > BOVEN in de Bewaerschole een reeks ontwerpen voor sculpturen in de buitenruimte. Ook die zullen een grafische weergave zijn van het zoutgehalte in het grondwater op een specifieke plek.
Willem kiest daarvoor locaties in de hele provincie met een speciale rol in de zoet- en zoutwaterbalans in het landschap. Bijvoorbeeld de met caissons herstelde dijk bij het Watersnoodmuseum of de voet van de Stormvloedkering in de Oosterschelde.
Elke locatie moet niet alleen boven de grond uniek zijn, maar heeft ook een zout-brak-zoet verdeling in de ondergrond, onzichtbaar voor het oog.
De sculpturen zijn monumenten voor de bijzondere samenstelling van de Zeeuwse bodem.
LEONTINE LIEFFERING
BELDERT
Leontine reageert op locaties door oude functies ervan bloot te leggen of verdwenen architecturale structuren opnieuw te visualiseren. In het proces van onderzoek naar geschiedenis en betekenis van een plek ontstaat een vermoeden van een beeld dat zich ontwikkelt tot een toevoeging op of ingreep in de ruimte. Daardoor ontstaat een nieuwe visie op de ruimte, een nieuwe kijk op de omgeving.
Voor Balanceren tussen Zoet en Zout richt zij zich op architectonische structuren op Schouwen-Duiveland die een relatie hebben met water, zoet en zout. Daarbij zijn de geschiedenis van het bouwwerk, de plek waar het staat of stond, de functie die het heeft of had en de verschijningsvorm belangrijke uitgangspunten.
In 2014 onderzoek naar een klein pakhuis aan de voormalige binnenhaven Beldert bij Dreischor. Het pand doorstond de Watersnoodramp van 1953, maar de binnenhaven werd gedempt met de brokstukken van verwoeste gebouwen. Als respons op deze geschiedenis bouwde ze een schaalmodel van het pakhuis met vormen die zowel ordening (pakhuisfunctie) als willekeur (demping haven) verbeelden.
ONDER CONSTRUCTIE
In 2017 richt Leontine zich op een klein caisson bij het Watersnoodmuseum in Ouwerkerk. Het ligt verzonken in de grond en steekt nog geen meter boven het maaiveld uit. Oogt als het fundament van een bouwwerk waarvan de werkzaamheden lang geleden werden gestaakt.
Leontine hervat ik als het ware de bouw. Heeft ideeën verzamelt voor bouwwerken die op deze structuur zouden kunnen verrijzen. Sommige met een duidelijke relatie met Schouwen-Duivenland, andere ontleend aan jarenlang fotograferen van architectuur in binnen- en buitenland.
Op basis daarvan een maquette gemaakt van een collageachtig gebouw, een samenvoeging van afbraakwoning, meekrapschuur, fabriek, gevel van een flat. Daarmee teruggekeerd naar het caisson om foto’s te maken.
Op het Malieveld in Den Haag proeven met de plattegrond van het caisson op ware grootte.
In ToBeWithArt in Amsterdam experiment met verschillende architectonische vormen en transparant materiaal om te komen tot een gelaagd beeld, in vorm en functie.
In mei – juni 2017 zal op het caisson een dergelijke transparante installatie verrijzen, een ‘vermoeden van een gebouw’, toegankelijk voor publiek, ‘als een wandeling door mijn gedachtegang’.
VERDRONKEN DORPEN
In 2018 wil Leontine zich richten op een bijzonder historisch, architectonisch verschijnsel op en rond Schouwen-Duiveland: verdronken en ondergestoven dorpen. In de loop van eeuwen zijn er in Zeeland meer dan honderd dorpen door natuurgeweld in het water of onder het zand verdwenen. Architectonische vormen die voortleven in het collectieve geheugen van de Zeeuwse delta en die ze in samenwerking met Landshapsbeheer Zeeland aan de vergetelheid wil ontrukken.
WIM GEEVEN
HET BOUWEN VAN EEN LANDSCHAP
‘De objecten van Wim Geeven oscilleren tussen sculpturaal en architecturaal, tussen herkenbaar en ondefinieerbaar. Ze roepen een waaier van beelden op zonder met één ervan samen te vallen.’ (Ruth Loos).
Vanuit deze context is Wim Geeven aan de slag gegaan met Balanceren tussen Zoet en Zout. Hij richt zich op Plan Tureluur, een nieuw aangelegd en omdijkt natuurgebied aan de zuidkust van Schouwen. Een ‘herstellandschap’, de reconstructie van een historisch, zilt landschap.
De waterhuishouding in het gebied is zo geregeld dat het weer is als voorheen, maar zonder de kwetsbare dynamiek. De middelen die zijn gebruikt, zoals kwelbuizen en sluisjes, zijn nieuw bedacht en gericht op een juist geachte balans tussen zoet en zout.
Maar mede door de klimaatverandering zal dit landschap kwetsbaar blijven. Het proces van balanceren tussen zoet en zout zal blijvend dynamisch zijn.
Zo kreeg het nieuwe landschap meerdere lagen, fysiek en historisch. Deze lagen, onderlagen én hun onderlinge samenhang wil Wim in installaties in de Bewaerschole laten zien in de zomer van 2017. Daarbij neemt hij de vrijheid om wat er zich in de natuur en de historie heeft afgespeeld opnieuw in te vullen.
ANTWERPEN
In 2018 richt Wim zich op de verbinding tussen Schouwen-Duiveland en de stad waar hij woont en werkt, Antwerpen. Daar geldt eenzelfde problematiek met de balans tussen zoet en zout. Hij wil dit laten zien in een installatie van twee assen, gekaderd in een frame, die onder invloed van de wind kunnen draaien en zo op een luchtige manier de twee ‘smaken’ verbeelden, zoet en zout.
GERCO DE RUIJTER
ZEEDIJK
In 2014 is Gerco de Ruijter begonnen met zijn fotografisch onderzoek op Schouwen-Duiveland naar de harde kustlijn van Schouwen-Duiveland, de dijk langs de Oosterschelde. Deze zeedijk is op het eerste gezicht een keiharde begrenzing tussen zoet en zout. Soms is dat ook daadwerkelijk het geval: een manier om het polderland tegen het zeewater te beschermen. Op andere plekken is de dijk veel meer een onderdeel van het landschap, geen natuurlijke begrenzing maar wel een mede door de natuur bepaalde grens. Op de grens van kwelders en laagveen, of op de grens van inlagen en slenken. Gerco wil laten zien dat de dijk geen statische lijn is maar de meridiaan in een zeer dynamisch gebied.
Langs de Oosterscheldedijk 16 verschillende locaties gekozen en met een fish-eye camera onder een vlieger vanuit de lucht gefotografeerd.
Tegelijkertijd op die locaties opnamen gemaakt van de lucht. De twee beelden digitaal aan elkaar gezet waardoor een bol ontstaat waarbinnen je met een smartphone of een IPad kunt navigeren. Van het land naar het water van de Oosterschelde, van de dijk naar de lucht daarboven.
In het najaar van 2017 bouwt hij in de Bewaerschole de Oosterscheldedijk na in de vorm van een (digitale) lijn. Die lijn volgend kan het publiek met een nieuw ontwikkelde virtual-reality-bril en smartphone de panoramabeelden van de dijk bekijken. En lopend van het ene beeld naar het andere krijgt men de hele kustlijn te zien, van Bruinisse tot Westenschouwen.
Om de dynamiek van het landschap te benadrukken wil hij de opnamen tussen de 16 punten in de tijd laten verspringen: bij hoog en laag water, in voorjaar en winter, in zon en regen.
In 2018 wil hij in samenwerking met de VVV Provincie Zeealnd zijn keten van virtuele uitkijkposten, compleet met een speciale app, laten opnemen in nieuwe wandel- en fietsroutes langs de Oosterschelde. Een blijvende herinnering aan het project Balanceren tussen Zoet en Zout.
