Eén van de definities van het woord balans in Balanceren tussen Zoet en Zout luidt een toestand waarin alles aan alle kanten in evenwicht is. Nu weten we dat die toestand altijd een momentopname is in een dynamisch systeem. In haar inleiding schrift de Bewaeschole dan ook terecht: ‘de Bewaerschole heeft een vijftiental kunstenaars gevraagd om dit constant verschuivende (cursief van mij ) evenwicht te onderzoeken en te visualiseren. Vanuit totaal verschillende invalshoeken zullen zij in beeld brengen hoe de mensen en de natuur op het eiland balanceren tussen zoet en zout. Een beeld met het heden als vertrekpunt, maar met een open blik naar verleden en toekomst.’
Daarmee beweegt de dynamiek van Balanceren tussen Zoet en Zout zich dus tegelijkertijd in tijd en ruimte en in het domein van de dingen en de mensen.
Wat maakt het programma Balanceren tussen Zoet en Zout intrinsiek zo interessant dat ik het vanaf het begin volg, daarover wil nadenken en schrijven?
In 1965 presenteert Joseph Kosuth (1945) zijn conceptuele werk, One and three chairs: een houten stoel, een foto van een stoel en de ‘stoel uit het woordenboek’. In dit werk komt een aantal wezenlijke vragen bij elkaar: is een stoel een stoel? Is een beeldrepresentatie van een stoel ook een stoel? Is de definitie van een stoel een stoel? Is de definitie van een stoel méér stoel dan een echte stoel of een foto ervan? Waarom zou de definitie van een stoel minder stoel zijn dan de stoel zelf? Et caetera.
In het boek de woorden en de dingen van Michel Foucault (1926-1984) is een opsomming opgenomen uit een Chinese encyclopedie, gepubliceerd door Jorge Luis Borges in The analytical language of John Wilkins ( 1614 -1672 ), waarin geschreven staat dat dieren kunnen worden verdeeld in:
a) die de Keizer toebehoren,
b) gebalsemde,
c) tamme,
d) speenvarkens,
e) sirenen,
f) fabeldieren,
g) loslopende honden,
h) die in deze indeling voorkomen,
i) die in het rond slaan als gekken,
j) ontelbare,
k) die met een fijn, kameelharen penseeltje getekend zijn,
l) et caetera,
De ordening waarbij tamme dieren en fabeldieren naast elkaar (be)staan, ‘haalde alle vertrouwde referentiekaders van mijn denken – ons denken, het denken dat de signatuur draagt van onze tijd en onze geografie – overhoop…’. ‘ Het bizarre classificatiesysteem gaat voorbij aan de grenzen van het logisch denkbare en verbeeldbare, en confronteert de lezer met de beperktheid van zijn eigen denken. Tegelijkertijd gaat er van deze irreguliere ordening een betoverende aantrekkingskracht uit’, aldus Foucault.
Alle vertrouwde referentiekaders van mijn denken – ons denken die ik hierboven met het werk van Kosuth en de taxonomie van Foucault illustreer, funderen zich natuurlijk in ons uit de verlichting stammende idee van universele kennis. Dat idee staat geweldig onder druk. In de huidige kenniseconomie met haar duizelingwekkende informatiestroom, is het streven naar het volledige en een voor iedereen beschikbaar inzicht dan ook volkomen illusoir.
In deze contexten kan kunst – startend vanuit haar autonome en intrinsieke waarden – een alternatief kennissysteem zijn dat als kritiek en verzet kan dienen tegen het dominante idee van efficiëntie en productiviteit, zoals de neoliberale kenniseconomie dat alom tegenwoordig dicteert.
Zo kan kunst een platform zijn voor het andere, het onbekende, het verbeeldbare en dusdoende ruimte creëren voor nieuwe, meer speculatieve kennis.
Balanceren tussen Zoet en Zout functioneert binnen die opvatting als een perfect geïntegreerd kunst-, onderzoek- en kennisplatform.
Tenslotte een persoonlijke noot in dezen: mijn inhoudelijke betrokkenheid bij Zoet en Zout fundeert zich in de mensen en het onderwijsprogramma van het opleidingsinstituut Edudelta waar ik in een 10-jarige verbintenis als freelance onderwijsadviseur werkzaam was.
Mijn nieuwsgierigheid ten aanzien van het artistieke deel in Balanceren tussen Zoet en Zout is vanuit mijn kunstenaarschap evident.
Hans Overvliet | beeldend kunstenaar / curator
Foto ©Giel Louws |2015
Website Hans Overvliet
